REKLAMA
Z RUIN PODNIESIONE – ZWOLEŃSKA INSTALACJA HISTORYCZNA
6 września 2024 roku, w piątek po godzinie 20:00, przy budynku Urzędu Miasta od strony ulicy 3 Maja, miała miejsce czasowa wystawa w formie trzech projekcji multimedialnych na ścianie Urzędu.
Foto: Adam Dziedzic / Obiektywnie.info.pl / ObiektywnieTV
6 września 2024 roku, w piątek po godzinie 20:00, przy budynku Urzędu Miasta w Zwoleniu od strony ulicy 3 Maja, miała miejsce czasowa wystawa w formie trzech projekcji multimedialnych na ścianie Urzędu.
Wśród obecnych uczestników znaleźli się między innymi: Andrzej Skorek - Starosta Zwoleński, Kinga Kołaga - Zastępca Starosty, Arkadiusz Sulima - Burmistrz Zwolenia, Grzegorz Molendowski - Zastępca Burmistrza, Mirosław Chołuj - członek Zarządu Powiatu.
Projekt "Z ruin podniesione – zwoleńska instalacja historyczna" zainicjowany przez Muzeum Regionalne w Zwoleniu, pozwolił miastu Zwoleń odświeżyć pamięć o nieistniejących już zabytkach historycznych. Podczas projekcji, widzowie mogli podziwiać historyczne obrazy, ryciny i fotografie miejsc, które zniknęły z mapy Zwolenia.
Projekt "Z ruin podniesione – zwoleńska instalacja historyczna" jest skierowany na odtworzenie świadomości o lokalizacjach, które odegrały istotną rolę w historii miasta, lecz które dziś już nie istnieją.
W trakcie prezentacji multimedialnej dr.hab.Paweł Madejski (UMCS) przedstawił historię miejsc, które zostały zaprezentowane podczas prelekcji.
Drewniany młyn Rygułt, który do lat osiemdziesiątych XX w. stał nad Zwolenką (na wschód od dzisiejszej oczyszczalni ścieków) na terenie prywatnej posesji przy obecnej ul. Wiślanej, wzniesiony został na przełomie XIX i XX w., ale – jak dowodzi porównanie zdjęć lotniczych z 1945 i 1947 r. z dziewiętnastowiecznymi planami miasta i osady młyńskiej – w miejscu tym młyn istniał co najmniej od schyłku XVIII w. Brak źródeł nie pozwala określić czy była to pierwotna lokalizacja młyna poświadczonego na Lucimi od XVI w., wydaje się to jednak prawdopodobne.
KIRKUT- to teren dawnego cmentarza żydowskiego, zniszczonego w czasie II Wojny Światowej i okresie PRL, to dziś obejmująca nieco ponad 2 ha powierzchni niezabudowana działka porośnięta zaniedbaną zielenią (ul. Fryderyka Chopina 36). Kirkut w tym miejscu oznaczony jest już na Planie siedzib i ogrodów posady Zwoleń z 1876 r. (jako „Cmentarz Starozakonnych”) oraz na tzw. mapie kwatermistrzostwa (Topograficzna Karta Królestwa Polskiego) wydanej w 1843 r., ale odzwierciedlającej dane z lat trzydziestych XIX w. (jako „Żyd[owskie] Mog[iły]”). Położenie i sposób skomunikowania z siecią drożną dziewiętnastowiecznego Zwolenia (widoczna jeszcze na zdjęciach lotniczych z lat czterdziestych XX w. droga odchodząca od dzisiejszej ul. Słowackiego pod kątem ok. 20o w kierunku wschodnim) pozwala go identyfikować także na mapie Antona bar. Mayera von Heldensfelda z początków XIX w., a tym samym przesunąć metrykę nekropolii co najmniej na drugą połowę XVIII w. Z uwagi na silnie zakorzenioną w tradycji judaizmu nienaruszalność pochówków nie można wykluczyć, że jest to pierwszy (jedyny) cmentarz zwoleńskiej gminy żydowskiej, istniejący od końca XVI w.
RATUSZ -Zniszczony w pożarze miasta z 1800 r., i nigdy nie odbudowany, zwoleński ratusz należy do najsłabiej znanych obiektów z listy utraconych zabytków Zwolenia. O jego lokalizacji „w środku rynku” świadczy jedynie późna, bo spisana 20 lat po pożodze, relacja burmistrza Zwolenia, Franciszka Włoszczewskiego (1820r.) Opracował: dr M. Kozdrach
KAPLICZKI -Najstarszym źródłem potwierdzającym istnienie w Zwoleniu kapliczek i krzyży przydrożnych, a jednocześnie pozwalającym określić ich liczbę i przybliżoną lokalizację, jest mapa Galicji Zachodniej opracowana pod kierunkiem Antona bar. Mayera von Heldensfelda w początkach XIX w. Spośród trzech oznaczonych na ujętym w niej planie miasta obiektów bez problemu rozpoznać można miejsce, w którym i dziś stoi figura św. Jana (ob. ul. Św. Jana 23), co jednocześnie potwierdza tezę o osiemnastowiecznej metryce pierwotnej statui. Pozostałe dwa punkty są trudniejsze do identyfikacji – pierwszy przy dawnej ul. Radomskiej (ob. Wojska Polskiego), na wschód od nieistniejącej dziś ul. Czyrskiej, drugi w gruntach folwarku zwoleńskiego, przypuszczalnie w okolicach skrzyżowania nieistniejących dziś ulic Glinianki i Kozienickiej.
DWÓR STAROŚCIŃSKI -Dostępne źródła nie pozwalają na wskazanie gdzie dokładnie stały dwory kolejnych starostów zwoleńskich, istniejące w okolicy miasta na przestrzeni XVII-XVIII w. W świetle zapisów lustracji z 1615 r. („Który dwór jest ogrodzony wkoło dylami. Wrót na biegunach troje: od pola, przedmieścia i miasta”) i inwentarza z 1738 r. („Do tego dworu wjazd z miasta wrota mając […] Drugie wrota na gościńcu warszawskim”) był to jednak teren na północ od ówczesnych granic miasta, między Pragą a gruntami rolnymi folwarku zwoleńskiego, przy drodze prowadzącej do stolicy.
Mapa realności do miasta narodowego Zwoleń należących (1825) oraz przeszło wiek późniejsze zdjęcie lotnicze (1945) dowodzą, że we wskazanej lokalizacji zabudowania dworskie istniały także w XIX-XX w. Na podstawie obu źródeł można uściślić, że – przynajmniej od lat dwudziestych XIX w. – dwór stał w miejscu dzisiejszego rozwidlenia ulic Doktora Perzyny i Kardynała Wyszyńskiego.
DAWNY UKŁAD ULIC -Całe miasto (w granicach z 1876 r.). Układ przestrzenny Zwolenia – z prostokątnym rynkiem i wychodzącą z niego siatką ulic – będący wynikiem piętnastowiecznej lokacji na prawie niemieckim i naturalnego rozwoju miasta w okresie staropolskim dotrwał w zasadzie bez większych zmian do II Wojny Światowej. Dopiero w wyniku scalania gruntów i regulacji miasta rozpoczętej w okresie niemieckiej okupacji, a prowadzonej do lat pięćdziesiątych XX w. zniesiono szereg ulic, wprowadzając w ich miejsce nowe. Rekonstrukcja przebiegu dawnych dróg możliwa jest dzięki porównaniu Planu siedzib i ogrodów posady Zwoleń (1876) i Planu miasta Zwoleń przed scaleniem (1940) z Plan des Umlegungsbereich (po 1940), Planem zagospodarowania przestrzennego miasta Zwoleń […] (1947) i zdjęciami lotniczymi z lat 1945 i 1947.
TARGI ZWOLENIA -Choć tradycyjnym placem targowym Zwolenia – jak wszystkich miast o przedrozbiorowej metryce – był Rynek (ob. Pl. Jana Kochanowskiego), na przestrzeni XIX-XX w., wobec zmieniających się potrzeb mieszkańców i rosnącej świadomości sanitarnej, handel prowadzony był też w innych lokalizacjach: -targ koński przy figurze św. Jana – według wspomnień Mariana Kwapisiewicza funkcjonował na ulicach, placach i podwórkach w sąsiedztwie figury św. Jana. Zapewne zajmował teren skweru istniejącego do regulacji ulic w latach pięćdziesiątych XX w. na skrzyżowaniu ulic: Lubelskiej (dziś ten jej odcinek nie istnieje), Opłotki (ob. ul. Św. Jana), Niecałej i Krzyżowej (dziś ul. Jana Kochanowskiego) -targ zwierzęcy przy ul. Cmentarnej -murowane jatki – wzniesione na południowy zachód od Rynku, między ul. Poprzeczną (dziś nieistniejącą) a ul. Krótką (także nieistniejącą).
SYNAGOGA -w miejscu, gdzie do II Wojny Światowej stała zwoleńska synagoga, dziś jest skrzyżowanie ul. Władysława Jagiełły z ul. Tadeusza Kościuszki i Al. Pokoju. Wyrównanie całego terenu w sąsiedztwie budynku przez Niemców, a następnie jego zagospodarowanie (Nowy Rynek) i zabudowanie w okresie powojennym zatarły materialne ślady nie tylko tej budowli, ale też wcześniejszych obiektów służących żydowskiej społeczności Zwolenia. Teren na południe od Rynku (i dawnej ul. Kowalskiej), w pewnym oddaleniu od miejskiej zabudowy i sieci drożnej (aż do 1939 r. do synagogi nie prowadziła żadna ulica), był bowiem miejscem, gdzie – jak się zdaje – bożnica stała od pokoleń. Porównanie Planu miasta Zwolenia przed scaleniem (1940) i Planu siedzib i ogrodów posady Zwoleń (1876) z Planem sytuacyjnym miasta Zwolenia do projektu zabrukowania ulic z rozmiaru zrysowanym (1820) wskazuje, że poprzednia synagoga, zniszczona w pożarze miasta z 1834 r., stała kilkadziesiąt metrów na północ od wzniesionej w 1835 r. (na fundamentach spalonej zbudowano cheder). Nie wiadomo, czy bożnica widoczna na planie I.
KOŚCIÓŁ SZPITALNY ŚW. ANNY -Według lokalnej tradycji, na miejscu dawnego kościoła szpitalnego św. Anny, strawionego przez pożar w 1800 r., stoi dziś poświęcona tej samej patronce kaplica (ul. Wojska Polskiego 49), wzniesiona przez mieszkańców Zwolenia w 1854 r. w intencji zakończenia grasującej wówczas w mieście epidemii cholery. Dostępne źródła z epoki nie pozwalają jednak na wskazanie dokładnej lokalizacji pierwotnej świątyni. W świetle siedemnasto- i osiemnastowiecznych wizytacji biskupich kościół szpitalny stał in suburbio oppidi (1617, 1721), circa viam publicam (1736), czyli na przedmieściu, przy gościńcu.
DREWNIANA ZABUDOWA ZWOLENIA -Aż do początków XX w. przeszło 90 % stojących w Zwoleniu budynków wykonanych było z drewna.
opracował: dr M. Kozdrach
Przestrzeń miasta: w widocznych punktach umieszczone były kody QR. Każdy z kodów odsyłał do opisu miejsca utraconego. Dzięki tym interaktywnym instalacjom, spacerując po mieście możecie wziąć udział w wirtualnej wycieczce, podążając śladami nieistniejących już budynków, miejsc, wydarzeń i ludzi.
Wirtualna ścieżka historyczna: wirtualna mapa miejsc dostępna na stronie internetowej Muzeum: https://muzeum.zwolen.pl/zih/
„Z ruin podniesione – zwoleńska instalacja historyczna” to nie tylko okazja do upamiętnienia przeszłości, ale także do zbudowania więzi z historią miasta na nowo.
Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „PATRIOTYZM JUTRA”. Edycja 2024
Przygotowywali wystawę: Barbara Mazurkiewicz-Białęcka, Katarzyna Madejska, Kinga Mazur (MRZ), M3tech, Marek Zbarachewicz.
Opublikowano: 15.09.2024
Zobacz inne Artykuły w kategorii
